Büyüme ve gelişme döllenmenin başlaması ile anne karnında başlayıp erişkin form ve fonksiyonlarının kazanıldığı döneme kadar devam eden, bu uzunca zaman diliminde kendine ait özelikleri olan dönemler ihtiva eden bir süreçtir.

Büyüme organizmayı oluşturan hücrelerin sayıca ve boyutça artmasını ifade ederken, gelişme bu hücre, organ ve sistemlerin fonksiyonelliklerinin artmasını ifade eder.

Hem büyüme hem de gelişme sürecini etkileyen olumsuz koşullar ne kadar erken dönemde gözlenirse erişkin form ve fonksiyonellikler o ölçüde ve bazen de geri dönüşümsüz etkilenir.

Anne karnında olan dönemler kadın sağlığı ve hastalıkları hekimlerince, doğum sonrası dönemler de biz çocuk sağlığı ve hastalıkları hekimlerince yakından takip edilmelidir.

Büyümenin paralelinde gelişmenin hızlı olduğu dönemler vardır. Doğum sonrası en hızlı dönem hayatın ilk 2 yıllık sürecidir. Sonra oyun ve okul çocukluğu süresince daha yavaş bir süreç gelir ki ergenlik dönemine kadar bu sakinlik devam eder. Ergenlik dönemi yine hızlı büyüme ve gelişmenin gözlendiği bir dönemdir.

Nasıl bir büyüme temposu vardır?

İlk 1 yıllık süreçte bebek ilk aylar daha fazla, ilerleyen aylarda daha az olmak üzere ayda ortalama 500 gr tartı kazanır. Ortalama 3 kg doğan bir bebek 1 yılda doğum kilosunun 2 katı kadar (ort 6 kg) tartı kazanır. Bu tartı artışı ergenlik sürecine kadar

yıllık 2- 2.5 kg tartı kazanımı ile devam ederken ergenlik sürecinde kızlar ortalama 16 kg, erkekler 20 kg tartı kazanırlar.

Ortalama 50 cm boy ile doğan bir yenidoğan bebek 1 yaşına geldiğinde doğum boyunun 1.5 katına ulaşır. Yani hayatın ilk yılı ortalama yılda 25 cm’ lik bir boy kazanımı gözlenir. 1-2 yaş arası ortalama 12 cm, 2-4 yaş arası yılda 7 cm, 4 yaş sonrası ergenliğe kadar gecen sürede yılda 5-6 cm boy artışı beklenir. Ergenlikte büyümenin hız kazandığı dönemde kızlarda yılda ortalama 8 cm, erkeklerde yılda ortalama 9 cm boy artışı ve totalde kızlarda 25 cm, erkeklerde 28 cm boy artışı beklenir.

Baş çevresi izlemi de özellikle hayatın ilk 3 yılı önemlidir. Ortalama 35 cm olan yenidoğan baş çevresi 2 yaşta ortalama 48 cm’ e ulaşır. Bir erişkinin baş çevresi ise ortalama 55 cm’dir. Yani ilk 2 yılda +13 cm artış gözlenirken, sonraki 16 yılda sadece +7 cm artış gözlenir. Ergenlik sürecinde ise baş çevresi artışından ziyade yüz kemiklerinde büyüme ön plandadır. Yüz erişkin yüz görünümünü kazanmaya başlar.

Büyümeye etki eden faktörler nelerdir?

En önemli ve değiştirilemez faktör genetik ve ırksal faktörlerdir.

Çevresel faktörler, beslenme, cinsiyet, hormonal faktörler, psikososyal etkenler, geçirilen hastalıklar da bu süreçlere önemli etkileri olan faktörlerdir.

Hayatın ilk 2 yılı beslenme, ergenlik döneminde ise cinsiyete özgü hormonlar ön planda etkin faktörlerdir.

Büyüme gelişme izlemi hangi sıklıkta yapılmalıdır?

Beklendiği üzere hızlı büyüme dönemlerinde daha sık yapılmalı, izlemde karşılaşılan sorunlar olduğunda sıklık kişi bazlı düzenlenmelidir.

İlk 6-12 ay her ay, 2 yaşa kadar 3 ayda bir, 3 yaşa kadar 6 ayda bir, sonra yılda bir yapılması önerilir.

Büyüme gelişme izlemi neden önemlidir?

Çocuk sağlığı ve hastalıkları alanının en dinamik konusu olan büyüme ve gelişme sürecinde bir aksama ne kadar erken saptanırsa önlenebilir problemlere erken müdahale edilebilir ve geri dönüşümsüz boyut ve fonksiyon kazanımlarının önüne geçilmiş olunur.

Örneğin sadece beslenme eksiklikleri nedeni ile ilk 2 yılda boyda genetik potansiyeline ulaşamayan bir çocuğun erişkin boyu genetik potansiyelinin altında kalabilir.