Çocukluk çağında döküntülü hastalıkların ayırıcı tanısı çok geniştir.
Döküntü ile birlikte ateşin olması, enfeksiyöz hastalık olasılığını arttırmasına rağmen, romatolojik hastalıklar ve ilaçlar da sorumlu olabilir.
En sık neden olan viral döküntüler çoğunlukla kendini sınırlayan hastalıklarla ilişkilidir. Bunlara çocukluk çağının viral döküntülü hastalıkları denilir.
Bazı döküntüler oldukça karakteristik görüntü, yerleşim yerleri, görülme zamanlarına sahip olmasına rağmen, vakaların çoğunda tek başına görüntüye dayanarak doğru tanı konulamayabilir.
Bu hastaları değerlendirirken temas öyküsü, aşı kayıtları, daha önce geçirdiği döküntülü hastalıklar ve prodromal bulgular (ön bulgular) yararlı olabilir. Bazı hastalıklar mevsimseldir ve bu bilgi yararlı olabilir.
Nedir bu hastalıklar?;
Kızamık (rubeola, measles), kızamıkçık (rubella), 5. Hastalık (eritema infeksiyozum), 6. Hastalık (roseola infantum), suçiçeği (varisella), enterovirüslerin neden olduğu döküntülü hastalıklar, herpanjina, el-ayak-ağız hastalığı, enfeksiyöz monunükleoz, Epstein-Barr virusün neden olduğu enfeksiyöz mononükleoz.
Hangileri aşı ile önlenebilen hastalıklardır?
Kızamık (rubeola, measles), kızamıkçık (rubella) ve suçiçeği (varisella)
Kızamık (rubeola, measles);
Kızamık esas olarak kış ve ilkbaharda ortaya çıkar, en sık görüldüğü aylar Mart ve Nisan ’dır.
Enfeksiyon solunum yollarında başlar, bulaş solunum yolundan damlacık yolu ile olur.
4-12 günlük bir inkubasyon süresini (etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin başladığı zamana kadar geçen süre) izleyerek yüksek ateş ve klasik öksürük, nezle ve konjonktivit (göz iltihabı) gelişir.
Yanak içindeki dokuda bulunan, kırmızı bir halka ile çevrili küçük beyaz noktalar olan Koplik lekeleri kızamık için karakteristik olmasına rağmen 1 günden daha kısa süre bulunması nedeniyle saptamak zordur.
Döküntüsü çocuk birkaç gündür hastayken beliren kırmızı benekler ve kabarıklıklar şeklindedir. Alın ya da enseden başlar ve 3 gün içinde gövde kol ve bacaklara yayılır.
Döküntü kırmızıdan, bakır kahverengisine solar ve aynı çıktığı yönde kaybolur.
Kızamığın erken belirlenmesi, solunum izolasyonu ve destek bakım, bazı durumlarda A vitamini desteği (hekim kontolünde) başlıca yaklaşımlardır.
Kızamıkla temas etmiş, aşısı olmayan ve aşı için kontrendikasyonu (engeli ) olmayan çocuklar, temastan sonraki 72 saat içinde aşılanmalıdır.
Bir yaşından küçük çocuklar veya bağışıklık sistemi baskılanmış olması gibi aşıya karşı engel teşkil eden durum varlığında koruyucu antikor tedavisi kullanılabilir.
Kızamıkçık (Rubella):
Enfeksiyon solunum yollarında başlar, bulaş solunum yolundan damlacık yolu ile olur.
Etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin başladığı zamana kadar geçen süre 14-21 gündür.
Virüs döküntüden 7 gün önce ve 14 gün sonra geniz-boğaz dokusundan saptanabilir ancak esas bulaştırıcılık 5 gün önce ve 6 gün sonra olur (yaklaşık 2 hafta bulaştırıcı).
Hastalığın öncül bulguları hafif ve genel üst solunum yolu enfeksiyonu bulguları şeklinde olsa da genellikle görülmez.
Döküntüden en az 24 saat önce hastalık için karakteristik olan lenf bezi büyümeleri ortaya çıkar. Kulak arkası, ense üstü, arka boyun yerleşimlidir.
Yumuşak damakta, Forscheimer lekeleri denilen pembe renkli döküntülerin görülmesi hastalık için özellikli bir bulgudur, ancak %20 hastada tespit edilebilir.
Döküntü açık pembe renkli benek-kabarıklık tarzında olup saçlı deri ve yüzden başlar, 1. gün sonunda tüm vücuda yayılır, 2. gün başladığı yerden itibaren solar ve 3. gün kaybolur. Lezyonlar tek tek görülür, birleşmez. Soyulma ve yerlerini koyu lekelere bırakma görülmez.
Eritema infeksiyozum (5. Hastalık):
Parvovirüs B19 isimli virüsün neden olduğu hafif seyirli bir enfeksiyon hastalığıdır.
Etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin başladığı zamana kadar geçen süre 1-2 haftadır. Sonra öncül bulgular olmaksızın aniden yüzde tipik döküntü ile başlar.
Döküntü başladığı an kanda virüsün yayılımı kaybolur ve bulaştırıcılık biter.
Parvovirus B19 kronik hemolitik anemili (kırmızı kan yıkımı ) ve bağışık yetmezlikli hastaları aplastik krize (kan hücre üretiminin durduğu bir dönem) sokabilir!! Aplastik krize girmiş anemili hastalar bu dönemde çok bulaştırıcıdır.
Döküntü çok kaşıntılıdır, soyulma olmaksızın iyileşir.
Döküntü üç evreli benekli- kabarıklıklar tarzındadır, evreler her zaman birbirinden ayırt edilemez.
1. Evre: Yüzde ‘tokat yemiş görünümü’ denilen kızıla benzeyen tablodur.
2. Evre: Gövdede ve kol ve bacak üst kısımlarına yerleşen, ortadan solmaya başlayan, ağımsı, ‘dantela tarzı’ döküntü olur. Kol ve bacakların dış bölgelerinde görülür, el ve ayaklar korunur.
3. Evre: Sıcak banyo, heyecan, egzersiz ve minör travmalar sonucu oluşan tekrar eden döküntüler alevlenme ve azalmalarla, ortalama 11 gün (2-39 gün) sürer.
Roseola infantum (6. Hastalık):
Human Herpesvirüs (HHV) tip 6 isimli virüsün yol açtığı bazen de HHV tip 7’nin döküntüsüz olarak benzer tabloya neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır.
Etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin başladığı zamana kadar geçen süre 10 gündür. Bulaştırıcılığı bilinmemektedir.
Ani başlayan ve 40-40.5°C’ye yükselen ateş ve hafif nezle belirtileri öncül dönemi oluşturur. Ateş %6 olguda nöbete yol açar. Boyun ve ense üstü kısımda lenf bezi büyümesi eşlik edebilir. Ateş çok yüksek olmasına rağmen genel durum son derece iyidir.
Ateş 3-4 gün yüksek kalıp kriz şeklinde düşer.
Ateş düşünce hemen veya bir gün sonra gövdeden başlayıp kol ve bacaklara yayılan 2-3 mm çaplı benek-kabarıklık tarzında lezyonlar ortaya çıkar. Döküntü 1-2 gün sürer bazen sadece yüz ve gövdede oluşur, basmakla solar, soyulma ve yerini koyu lekeye bırakma olmaksızın iyileşir.
Suçiçeği (Varisella):
Etken varicella-zoster virüstür.
Etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin başladığı zamana kadar geçen süre 11-21 gün, ortalama 16 gündür.
Bulaştırıcılığı döküntüden 24 saat önce başlar, tüm lezyonlar kabuklanıp kuruyuncaya dek devam eder.
Hafif ateş, halsizlik gibi yakınmaların olduğu bir öncül dönemi takiben gövdeden başlayıp yüz ve kol- bacaklara merkezden çevreye şekilde dağılan döküntüler başlar.
Lezyonlar küçük kırmızı kabartılar şeklinde başlayıp gözyaşı damlası şeklinde kırmızı tabanlı sulu kabarcıklara dönüşür. Sulu kabarcık içindeki berrak sıvı 8-12 saat sonra bulanıklaşır ve iltihabi bir duruma dönüşür, kabuklanarak 1-3 haftada iyileşir.
Lezyonlar 3 gün boyunca çıkmaya devam eder.
Her lezyonun yaşı farklıdır, yani farklı farklı zamanlarda çıkarlar.
Saçlı deri, ağız iç dokusu ve gözü tutabilir.
Döküntü ile 3-4 gün ateş yüksek olur.
Bazen döküntü kanamalı olabilir, ikincil bakteriyel enfeksiyon gelişmezse izsiz iyileşir.
Çok kaşıntılıdır. Kabuklar kalkınca geçici olarak ciltte açık renk bırakır.
Enterovirüslerin neden olduğu döküntülü hastalıklar:
ECHO virüs 2, 4, 5, 6, 9, 16, 17, 25 ve koksaki virüs A2, A4, A9, A16, B3, B4, B5 ateş ve döküntü yapan enteroviral enfeksiyonlardır.
Genellikle kızamıkçık benzeri yaygın ya da yalnızca el ve ayak tabanını tutan, soyulmadan ve iz bırakmadan iyileşen pembe renkli döküntüler yapar.
Sonbahar ve yaz aylarında sıklığı artar.
Herpanjina:
Koksaki virüs A4 isimli virüs ile ortaya çıkar.
Ani yüksek ateş ve boğaz ağrısını takiben ağız içinde arka tarafta çok sayıda yaygın, ağrılı ülserler olur.
Herpetik gingivastomatit (uçuk virüsü, herpes virüsün neden oluğu diş eti boğaz iltihabı enfeksiyonu) ile karışabilir, ancak herpesvirüse bağlı lezyonlar daha çok ağız iç dokusu ön bölümlerine yerleşir.
Tedavi yaklaşımları birbirinden farklıdır.
El-ayak-ağız hastalığı:
En sık koksaki virüs A16, sonra A4-7, A9, A10, B2, B5’in etken olduğu bulaşıcılığı yüksek, hafif seyirli bir enfeksiyon hastalığıdır.
Ağız içinde dil, sert damak ve yanak iç dokusunda ülserler, takiben el ve ayakların dış kısımları ve parmak kenarlarında oval şekilde deri çizgilerine paralel 2-10 mm çaplı kızarık- kabarık- sulu-iltihabi sulu döküntüler olur.
Üç yerleşim yerinin üçünü de tutmayabilir.
Nadiren tüm vücuda yayılıp 5-7 günde iz kalmadan iyileşir.
Herpangina, el-ayak-ağızın sadece boğaz döküntüsü olan formu gibi düşünülebilir.
Enfeksiyöz Monunükleoz:
Epstein-Barr Virüs (EBV), sitomegalovirus (CMV), tokzoplazma, adenovirüs, kızamıkçık virüsü, hepatit A virüsü, human immunodeficiency virus (HIV) enfeksiyöz mononükleoz nedeni olabilir.
Epstein-Barr virusün neden olduğu enfeksiyöz mononükleoz:
Etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin başladığı zamana kadar geçen süre 4-6 hafta arasında değişir.
Ateş, boğaz ağrısı ve halsizlik gibi hastalığa özgü olmayan belirtiler öncül dönemi oluşturur ve 2-3 gün sürer.
Ateşin yükselmesiyle klinik bulgular ortaya çıkar.
Vücutta yaygın lenf bezi büyüklüğü, karaciğer ve dalakta büyüme ve bademciklerde beyaz tabakalanmanın gözlendiği bademcik iltihabı görülebilir.
Damakta kanama %25 hastada yumuşak ve sert damak birleşme yerinde görülür.
Göz etrafında ödem hastaların yarısında tespit edilebilir.
Döküntü yaygın kızarıklık- kabarıklık tarzında hastaların sadece %10-15 ’inde görülür.
Klinik bulguların varlığı, beyaz kan serisinin yüksekliği ve kanda etkenin saptanması ile doğrulama enfeksiyöz mononükleozis üçlüsünü oluşturur.
A grubu beta-hemolitik streptokoklar (yani beta boğaz iltihabı) vakaların %25‘ ine eşlik edebilir. Boğaz kültürü sonucuna göre üreme varsa mutlaka penisillin ile tedavi etmek gerekir. Çünkü antibiyotik olarak ampisillin verilir ise tedavi sonrası antijen-antikor reaksiyonu sonucu yaygın bakır rengi döküntü ortaya çıkar. Bu da birçok zaman ilaca alerji gelişti diye yorumlanır!
Bu bir hipersensitivite reaksiyonu (duyarlıklık- alerji) değildir. Bu kişiler hayatlarının herhangi bir döneminde ampisillin kullandıklarında diğer insanlarla aynı oranda alerji geliştirirler. Hastalık 10-20 günde kendini sınırlar.