Anemi, kırmızı kan serisinin yaş ve cinsiyete göre belirlenen referans değerlerinin 2 standart sapma altında kalmasıdır.
(Çocuklarda rakamsal her değerde olduğu gibi kansızlıkta da tek bir değer yok 😊 tabii.
Her yaş ve cinsiyet için ayrı referans değerleri var, bu da biraz kafa karışıklığına neden oluyor.
Böyle olunca; özellikle laboratuvar sonuçları yaş ve cinsiyete göre refere edilmediğinde ebeveynlerimiz gördükleri laboratuvar sonuçlarında maalesef tedirginlik yaşayabiliyorlar).
Kansızlık sebep olan durumlar ve kırmızı kan serisinin boyutlarına göre sınıflandırılır.
Birçok sebebi vardır (kemik iliği üretim sorunları, hipotiroidi, kronik çeşitli hastalıklar, kan kaybı, vitamin mineral eksiklikleri…vs).
Demir eksikliği anemisi bebeklik ve çocukluk çağının en sık görülen kan hastalığıdır.
Dünya nüfusunun ortalama üçte birini ilgilendiren bu durum Türkiye’de 4 yaş altı çocukların %48 ’ini etkilemektedir.
Demir eksikliğinin nedenleri nelerdir?
3 grupta toplanabilir;
1. Alım eksikliği ve veya ihtiyacın artması
2. Kan kayıpları
3. Emilim bozukluğu
Alım eksikliği ve veya ihtiyacın artması durumları ;
Ø Yenidoğan bebeklerin kırmızı kan düzeyleri yüksektir.
Bu düzey 2-3 aylık dönemde düşer (fizyolojik anemi), önemli miktarda demir bu hücrelerden tekrar kazanılır ve depolanır.
Ø Bu depo 4-6 ay kan yapımı için yeterlidir
Ø Düşük doğum ağırlığı/ gebeliğin 28. Haftasından sonra- doğumun ilk haftasını kapsayan süreçteki kanamaların olduğu durumlarda bu bebeklerde kırmızı kan seri kitlesi ve demir depoları azdır. Sonuçta depolar erken tükenir.
❗ Sadece diyetteki eksiklikle ortaya çıkan demir eksikliği 4-6 aydan önce nadir, 9-24 ayda ise yaygın görülür.
Bebeklerde diyete bağlı eksikliğin en sık nedenleri nelerdir?
Ø Fazla inek sütü (ısıya hassas proteinler; kronik bağırsak kan kaybı, kalsiyum ve kazeinofosfopeptidler demir emilimini azaltırlar)
❗ Anne sütü demir emilimi inek sütünden 2-3 kat yüksektir.
Ø Demir profilaksisi almamış olmak
❗ Term bebeklerde 4. ayda 1 mg/kg/gün, pretermlere 2. ayda 2 mg/kg/gün koruyucu doz demir tedavisi başlanılır ( Demir Gibi Türkiye).
Ø Formüla ile beslenen bebeklerde demirle zenginleştirilmiş mamaların tüketilmemesi
Büyük çocuklarda diyete bağlı demir eksikliğinin en sık nedenleri nelerdir?
Ø Et yememe
Ø Kötü beslenme
Ø Mide asidite problemleri
Kan kayıpları;
• Peptik ülser, meckel divertikülü, polip, hemangiom, intestinal telenjektaziler, inflamatuar barsak hastalıkları
• Parazitozlar
• Pulmoner hemosiderosis
• Fazla inek sütü
• Menstrual kayıplar ( regl kanamaları)
• Von-Willebrand hastalığı gibi altta yatan kanama bozuklukları
Emilim bozukluğu;
• Fonksiyonel barsak kaybı
• Crohn, inflamatuar barsak hastalıkları
• Zn, Cu, Co, Pb, Cd, Mn –mineralleri ile demirin emilim için rekabete girmesi 😊
• Fazla fitat, tanin, Ca, P
Demir eksikliği ve demir eksikliği kansızlığında neler görülür?
Kansızlık olmadan da demir eksikliği gelişebilir ve dokular bu durumdan etkilenebilir.
Bu süreç uzadığında anemi gelişir. Bu süreçte bireylere destek olmak dokuların etkilenmesini önleyecektir.
Ciltte solukluk, kaşık tırnak bozukluğu, iştahsızlık, yutma güçlükleri, enfeksiyonlara karşı azalmış direnç, egzersiz kısıtlılığı, efor kapasitesinde azalma, kalp hızında artış, yorgunluk, halsizlik, uyku bozukluğu, dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü, davranış bozukluğu, bayılma, huzursuz bacak sendromu, katılma nöbeti, motor ve mental gelişimde gerilik….
❗ Demir eksikliğinin kansızlık gelişsin gelişmesin nörokognitif (nörolojik- bilişsel) sistem üzerine etkileri önemlidir.
• Motor ve bilişsel gerilik (ilk 2 yaşta ise kalıcı!!)
• Duygulanım bozuklukları
• ‘Restles leg’ (gece ağrı- huzursuzluk)
Ø Nörotransmitter metabolizma anormallikleri, myelin yapımında azalma, beyin enerji metabolizmasında değişiklikler görülür.
Özellikle demir eksikliği beyin gelişiminin en hızlı dönem olduğu hayatın ilk 2 yılında gözlenirse ve eksiklik ne kadar uzun sürerse/ tedavi edilmeyen durumlarda geri dönüşü olmayan motor ve bilişsel gerilikler olur. Bu oldukça kıymetli bir dönemdir.
Demir eksikliğine karşı nasıl önlemler alınmalıdır?
Koruyucu önlemler oldukça kıymetli bunu unutmamak gerekir!
Ø Besinlerin demirden zenginleştirilmesi
Ø Anne sütünün yetersiz kaldığı dönemlerde demirden zenginleştirilmiş formüla besinlerin verilmesi
Ø İlk bir yıl inek sütünün verilmemesi
Ø Bebeklere demir profilaksisi verilmesi
Ø 9-12. ayda bebeklerin demir eksikliği açısından taranması
“Demir Gibi Türkiye” (2004- günümüz) programı nedir?
• Term bebeklere 4. aydan itibaren 1 yaşına kadar 1 mg/kg/gün dozunda demir desteği başlanmalı
• Preterm ve düşük doğum ağırlıklı bebeklere 2. ayda 2 mg/kg/gün demir desteği başlanmalı
• Bu profilaksiye en az 1 yaşına kadar, tercihen de 24. aya kadar devam edilmelidir.
Yani koruyucu bir tedavidir.
Diyetimizde demir nasıl bulunur? Nelere dikkat etmek gerekir?
Non-hem ve hem olarak 2 formda bulunur.
Non-hem demiri et dışındaki besin maddelerinde, hem demiri ise et ve et ürünlerinde bulunur.
Hem demiri doğrudan bağırsaklardaki alıcılarınca emilir, emilim yolu daha etkindir ve barsak içi özelliklerden etkilenmez.
Non-hem demiri, çözünmeyen Ferrik (Fe+3) tuzlardan oluşur ve emilim için Ferröz (Fe+2) forma dönüşmelidir.
Hem demirinin emilimi çevresel etmenlerden çok az etkilenirken, non-hem demiri diğer besin maddelerinden, ortam pH’dan etkilenir.
Bu nedenle demir eksikliğinin önlenmesinde ve tedavisinde et ve et ürünlerinin miktarının arttırılması çok önemlidir.
Demir açısından zengin diğer besinler yumurta, iyi pişmiş kuru baklagiller, yeşil sebzeler ve kuru meyvelerdir.
C vitamini ile beraber alımı demir emilimini arttırır.
Demir eksikiliğinde ve kansızlığında tedavi nasıl uygulanır?
Hekim tarafınca öykü, muayene bulguları ve laboratuvar sonuçları beraber değerlendirilir. Genellikle ağızdan demir preparatları ile uygun doz ve sıklıkta tedavi planlanır.
Eşlik eden şikâyetler ve vitamin- mineral eksiklikleri varsa onların da tedavileri planlanır.
Tedavide süre depoların da doldurulmasının sağlanacağı uzunlukta olmalı, 1 kutu ilaç bitince takibin bırakılmaması gerekmektedir. Birçok zaman süreçte karşılaştığımız zorluk bu olmaktadır.